In dit nummer verdiept AGORA zich in de grond. In de hedendaagse maatschappij bewegen we ons vaak onbewust tussen boven- en ondergrond. We nemen de ondergrondse metro, gaan uit in een ondergrondse club, parkeren onze auto in een ondergrondse garage en doen inkopen in een ondergronds shoppingcenter. Een geïntegreerde visie op de ondergrondse ruimte ontbreekt echter vaak, en voor ruimtelijke planners is de ondergrond nog al te vaak onbekend en misschien wel onbemind terrein. Nochtans kan doordacht ondergronds ruimtegebruik een gedeeltelijke oplossing bieden voor grote hedendaagse uitdagingen zoals mobiliteit, klimaat en demografie. In het themanummer belichten we daarom op kritische wijze wat de kansen, mogelijkheden alsook beperkingen zijn voor ondergronds ruimtegebruik, met het oog op de steeds toenemende druk op de schaarse bovengrondse ruimte. Want zoals Tom Waits het al zong in 1983: there’s a world going on underground.
In ons dagelijkse leven bewegen we ons voortdurend en al dan niet bewust doorheen boven- en ondergrondse ruimtes. Ondanks een lange traditie ontbreekt een geïntegreerde visie op ondergrondse ruimtes echter nog vaak. Voor ruimtelijke planners en architecten is de ondergrond eerder onbekend en zelfs onbemind terrein. Nochtans kan doordacht ondergronds ruimtegebruik een troef zijn om duurzamer met de beschikbare, schaarse ruimte om te gaan.
De ondergrond is letterlijk het fundament voor ons bestaan. De ondergrond bevat drinkwaterbronnen, geeft draagvlak aan gebouwen, levert ecosysteemdiensten. In toenemende mate wordt de diepte gezocht, bijvoorbeeld als alternatieve bron voor energie. Het gebruik blijft echter sporadisch, autonoom, niet geordend en vooral zonder besef van wat menselijke interventies voor mogelijke consequenties hebben. De vraag of de ondergrond gebruikt kan worden wordt te weinig gesteld. Het kan, dus doen we het ook.
Onze stedelijke ondergrond is onbekend en onbemind terrein, een letterlijke en figuurlijke black box. Nochtans zit de grond onder onze voeten bomvol potentie om bij te dragen aan de creatie van meer duurzame steden.
Wie Vlaanderen doorkruist ziet overal huizen en ellenlange verkavelingslinten doorheen het landschap kronkelen. Dat deze sterk versnipperde nederzettingsstructuur niet fraai oogt is alom bekend, maar de maatschappelijke kosten die hieraan vastzitten veel minder. In mijn thesis gebruikte ik de monetaire kosten van de Vlaamse rioleringen om dit te duiden.
Steden zetten steeds meer in op een duurzame modal shift met meer ruimte voor fietsers, voetgangers, deelmobiliteit en openbaar vervoer, waardoor ook de parkeerbehoefte in de binnensteden gestaag afneemt. Deze transitie vormde de aanleiding voor onderzoek naar de herbestemmingsmogelijkheden en specifieke opportuniteiten voor ondergrondse stadsparkings.
In drukkere en sterker verdichte steden is de publieke ruimte in toenemende mate een schaars goed. Aan de invulling ervan moeten weloverwogen beslissingen ten grondslag liggen waarbij talloze mogelijke functies zorgvuldig afgewogen worden. Ondergronds ruimtegebruik is hierbij een oplossing. Dat verplicht ons tot het ontwerpen van geschikte ondergrondse ruimten.
Grotten zijn in staat om ons onrustig te maken – in hen kunnen we ‘diepe tijd’ ervaren die zich op een intieme schaal voor ons ontvouwt. Te midden van mede-grotverkenners in Cuba zag ik ze als vensters naar een onderling verbonden landschap dat in staat is onze relatie met elkaar te hervormen en onze verantwoordelijkheid voor toekomstige generaties te bevestigen.
Gemeenten kunnen op allerlei manieren sociale meerwaarde realiseren binnen het voedselsysteem van hun stad of regio, mits zij hierbij nauw samenwerken met burgers en lokale stakeholders. Op basis van haar doctoraatsonderzoek ontwikkelde Sara Smaal een bordspel waarmee stedelijke actoren met elkaar in gesprek kunnen gaan over de sociale impact van voedselbeleid en voedselinitiatieven. In dit artikel legt ze uit hoe de RE-ADJUSTool werkt en blikt ze terug op het creatieve proces dat ze heeft doorlopen.
Knooppuntontwikkeling is een populair stadsplanningsparadigma waardoor de buurt transformeert, met positieve en negatieve effecten tot gevolg. Gentrificatie is één van de mogelijke negatieve effecten. De vraag stelt zich dan ook: leidt knooppuntontwikkeling tot gentrificatie? En wat heeft dit voor gevolgen voor stadsplanning?